Leki, które należy unikać w dysfunkcjach mitochondrialnych
Należy zrozumieć, że czasami niektóre leki muszą być przyjmowane. Ostateczna decyzja o wyborze leku należy do lekarza prowadzącego. Jednakże, jeśli jest możliwość i można zamienić lek na inny, o mniejszym lub znikomym negatywnym działaniu na mitochondria – należy taki lek wybrać w pierwszej kolejności. Jeśli natomiast okaże się, że zamiana leku nie jest możliwa, wtedy należy rozpocząć jednoczesną suplementację mitochondrialną. W Mitoterapii są możliwe konsultacje stacjonarne w Rzeszowie: link lub telefoniczne: link.
Kluczowe wiadomości
- Leki mogą wpływać na różne funkcje mitochondriów.
- U pacjentów z zaburzeniami mitochondriów należy unikać leków toksycznych dla funkcji mitochondriów.
- Ze względu na dużą różnorodność objawów choroby mitochondrialnej obserwowane są różne objawy u pacjentów stosujących ten sam lek.
Zaburzenie mitochondrialne (choroba) to zbiorcze określenie grupy zaburzeń, które mogą dotyczyć wielu różnych narządów. Jednym z ważnych celów postępowania z pacjentami z zaburzeniami mitochondrialnymi jest unikanie leków toksycznych dla funkcji mitochondriów.
Uważa się, że mitochondria są pierwotnie wolno żyjącymi bakteriami tlenowymi, które zostały wychwycone do komórek niebakteryjnych. Mitochondria mają własne DNA, które replikuje się niezależnie od DNA jądrowego pod kontrolą enzymów podobnych do tych u bakterii. Mitochondria są odpowiedzialne za produkcję energii poprzez łańcuch oddechowy i fosforylację oksydacyjną. Inne funkcje obejmują utlenianie beta, metabolizm żelaza, metabolizm miedzi, produkcję ciepła, apoptozę, sygnalizację wapnia, syntezę hemu, syntezę steroidów i metabolizm aminokwasów.
Genetyczne choroby mitochondrialne są spowodowane mutacjami w mitochondrialnym DNA (mtDNA) lub jądrowym DNA (nDNA). Choroba mitochondrialna może wpływać na mózg, serce, wątrobę, mięśnie szkieletowe, nerki, układ hormonalny i oddechowy. Objawy w tych układach są zróżnicowane i mogą być spowodowane wieloma różnymi defektami w mitochondriach.
Leki mogą wpływać na wiele różnych funkcji w mitochondriach. Mitochondrialny łańcuch oddechowy (MRC) inaczej nazywany łańcuchem transportu elektronów składa się z pięciu kompleksów enzymatycznych: I-V i wykorzystuje cytochrom c i koenzym Q10, które działają jako nośniki elektronów. Kompleksy mitochondrialne można zbadać nieinwazyjnym testem MitoSwab. Dysfunkcja MRC wywołana farmakoterapią może wynikać z bezpośredniego hamowania jednego lub więcej kompleksów enzymatycznych lub odsprzęgania fosforylacji oksydacyjnej. Ponieważ kompleksy enzymatyczne są podatne na uszkodzenia oksydacyjne wywołane wolnymi rodnikami, leki powodujące stres oksydacyjny mogą również powodować toksyczność MRC. Na replikację mtDNA i syntezę białek mogą mieć również wpływ leki.
mt = mitochondria
| Nazwa leku | Proponowany mechanizm | Działania niepożądane związane z mitochondriami |
| Amiodaron | Hamuje utlenianie MRC I i III oraz beta oksydację | Toksyczność płuc, stłuszczenie mikropęcherzykowe i niewydolność wątroby |
| Antybiotyki: Gentamycyna, Chloramfenikol, Tetracyklina | Zmniejsza syntezę białek mt | Głuchota, niewydolność nerek, miopatia |
| Leki przeciwnowotworowe: Doksorubicyna, Cisplatyna | Mutacja mtDNA | Kardiomiopatia |
| Leki przeciwpsychotyczne: Haloperydol, Rysperydon, Klozapina | Hamuje MRC I, zwiększa reaktywne formy tlenu, hamuje fosforylację oksydacyjną | Objawy pozapiramidowe, zespół metaboliczny |
| Aspiryna | Hamuje fosforylację oksydacyjną i beta oksydację | Powoduje zespół podobny do Reye’a |
| Beta-blokery: Metoprolol, Propranolol | Hamuje MRC I | Opis przypadku zaniku mięśni |
| Ciprofibrat | Hamuje MRC I | Miopatia i rabdomioliza |
| Kortykosteroidy | Hamują potencjał błony mt, generują reaktywne formy tlenu | Miopatia |
| Fluoksetyna | Hamuje MRC I i V, zaburza działanie cytochromu c | Uszkodzenie przewodu pokarmowego |
| Izofluran | Hamuje MRC I | Hepatotoksyczność |
| Izofluran / Halotan / Sewofluran | Hamuje MRC I | Hepatotoksyczność, neurotoksyczność działania serca |
| Linezolid | Hamuje syntezę białek mt | Polineuropatia i kwasica mleczanowa |
| Znieczulenie miejscowe: Bupiwikan, Lidokaina | Hamuje MRC V, zwiększa reaktywne formy tlenu, hamuje fosforylację oksydacyjną | Miopatia |
| Metformina | Hamuje MRC I | Powoduje kwasicę mleczanową |
| Nikotyna | Hamuje łańcuch oddechowy | |
| Niesteroidowe leki przeciwzapalne: Ibuprofen, Diklofenak, Naproksen | Hamuje fosforylację oksydacyjną i beta oksydację | Hepatotoksyczność |
| Nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy: Zydowudyna, Dydanozyna, Lamiwudyna, Abakawir | Niekorzystne działanie na mtDNA, które następnie wpływa na wszystkie funkcje | Encefalomiopatia, niedokrwistość, polineuropatia, zapalenie trzustki i kwasica mleczanowa |
| Paracetamol (przedawkowanie) | MRC I | Hepatotoksyczność |
| Fenytoina | Hamuje mt ATPazę | Opis przypadku pseudoniedrożności jelit, może powodować hepatotoksyczność |
| Pioglitazon | Hamuje MRC I, słaby ligand receptora aktywowanego proliferatorem peroksysomów | Zwiększa glikolizę beztlenową |
| Propofol (szczególnie > 4 mg/kg/h przez > 48 godzin) | Hamowanie przedostawania się kwasów tłuszczowych do mt, beta oksydacja | Zespół infuzji propofolu: kwasica metaboliczna, rabdomioliza, niewydolność serca, powiększenie wątroby, asystolia |
| Sertralina | Hamuje MRC I i V, hamuje fosforylację oksydacyjną | Hepatotoksyczność |
| Symwastatyna (inne statyny mają słabsze działanie) | Hamuje MRC I, obniża poziom koenzymu Q10, słaby ligand receptora aktywowanego proliferatorem peroksysomów | Powoduje miopatię, rabdomiolizę |
| Kwas Walproinowy / Depakina | Hamuje fosforylację oksydacyjną, beta-oksydację | Niewydolność wątroby, hiperammoninemia, hipoglikemia, stłuszczenie i encefalopatia |
| Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne: Amitryptylina, Klomipramina | Hamuje MRC | Objawy pozapiramidowe, zaburzenia pamięci |
Źródło:
Dosłowne tłumaczenie ze strony: https://www.medsafe.govt.nz/profs/PUArticles/June2017/MitochondrialDisordersMedicinestoAvoid.htm#References
- Finsterer J, Segall L. 2010. Drugs interfering with mitochondrial disorders. Drug and Chemical Toxicology 33(2): 138–51.
- Moren C, Juarez-Flores DL, Cardellach F, et al. 2016. The role of therapeutic drugs on acquired mitochondrial toxicity. Current drug metabolism 17: 648–62.
- Hargreaves IP, Al Sharhrani M, Wainwright L, et al. 2016. Drug-induced mitochondrial toxicity. Drug Safety 39: 661–74.
- Nadanaciva S, Will Y. 2011. Investigating mitochondrial dysfunction to increase drug safety in the pharmaceutical industry. Current Drug Targets 12: 774–82.
- Radboud Center for Mitochondrial Medicine. 2016. URL: rcmm.info/(accessed 13 April 2017).
